باغ های ایرانی

باغ های ایران
سلام.یه سری مطلب در مورد باغ و معماری براتون می ذارم.امیدوارم مفید باشه.

بین باغهای ایرانی و باغهای کشورهای اروپایی که در سراسر سال از هوای معتدل و اب فراوان برخوردارند تفاوت بسیار است.انقدر که ما در این سرزمین به مکان سایه دار و پردرخت و خنک احتیاج داریم مردم اروپا ندارند بلکه در بعضی موارد تعمدا از غرس درخت های زیاد در باغهای خویش خودداری می کنند و به پرورش گلو بوته میپردازند تا از افتاب و نور بیشتری برخوردار شوند. باغ سازی ایرانی همانند معماری ایرانی انچنان طراحی شده است که با اکوسیستم محیط(اقلیم) منطبق باشد و به بهترین وجه نسبت به شمال و جنوب جهت گیری شود.برای مثال کمتر باغی در ایران وجود دارد که محور باغ در جهت غربی شرقی احداث شده باشد یا در ظهر تابستان افتاب در راه ارتباطی اصلی که بر محور باغ منطبق است بتابد.از شیب طبیعی زمین نیز برای دید و منظر بهترین نتیجه حاصل می شود و از مربع در هندسه باغ کمک گرفته می شود.جریان دایمی اب نیز که در سطح سایه دار باغ در جریان می باشد باعث اختلاف دما با محیط اطراف می شود.محور اصلی باغ با درختان بلند مانند دالان مستطیل شکل جریان خنک و درختان را به سوی کوشک اصلی باغ هدایت می نماید و کوشک بر بلندترین و مرکزی ترین نقطه باغ از بهترین دید و منظر برخوردار می گردد. باغ ایرانی همراه با پیشرفت تمدن و فرهنگ پارسیانی که در ایران استقرار یافتند به تدریج شکل گرفته است.دستیابی به نظم حاکم بر باغ ایرانی در زمان طولانی و همراه تحولات تمدن و شکل گیری فرهنگ ایرانی حاصل شده است.گرچه این نظم مبتنی بر دیدگاه های دقیق نمادین و تمثیلی نشات گرفته از دین(زرتشت و سپس اسلام)و فرهنگ ایرانی بوده است.
چهار باغ که اصل اساسی باغ سازی ایران است از ابداعات کوروش در خلق محوطه کاخ پاسارگاد به شمار می رود
در دوره اسلامی با ترکیبی از بهشت های زمینی احداث شده به وسیله باغ ساز مسلمان پیوندی نا گسستنی خورده است و به عنوان الگوی باغ سازی در سرزمین های شرق(هند)و کشورهای غرب(اروپا)در امده است. بدین طریق دو مبداءدر باغ سازی جهان وجود دارد که تاریخی بیش از دو هزار سال دارند.باغ سازی ایرانی و باغ سازی چین(ژاپن)امروزه به عنوان دو الگوی قدیمی و اصلی و پایه ای مطرح می باشند. در شرایط حاضر "پارک"و"پارک سازی" از موضوعات شناخته شده و بدیهی در عرصه های معماری و شهرسازی در کشور ما محسوب می شوند.با یک نگاه سریع می توان پی برد که از یک سو مفهوم پارک در حد و اندازه فرهنگ ما نبوده و نیستو از سوی دیگر مشاهده می شود که ما مفاهیم عمیق و پیچیده ای را داشته ایم که انها را به عمد یا به سهو مورد غفلت یا فراموشی قرار داده ایم. سر مشق قرار گرفتن پارک و پارک سازی سالهاست که طراحان و برنامه ریزان ما را واداشته است تا بین اوراق کتاب و مجله های غربی به دنبال ایده های تازه بگردند و به خود اجازه ندهند که در چهار چوب فرهنگ خودی به این موضوع بیندیشند. مثلا پارک سازی به صورت انگلیسی(فضای سبز چمن و تک درخت در ان)و نمونه های بسیاری که در صد سال اخیر در پارک سازی ما متداول شده است با باغ سازی ایرانی هماهنگی ندارد.امروزه نگهداری فضای سبز به صورت چمن کاری که در پارک سازی یکی از مهم ترین اصول است در مقابل افتاب سوزان و شرایط اقلیمی ایران بسیار سخت و نیازمند مصرف اب دائم و فراوان می باشد و در نهایت ثمری نیز ندارد.در صورتی که در اروپا با رطوبت و بارندگی کافی چمن خود به خود می روید.
لذا بهتر است یک بار دیگر به اصول و هندسه باغ ایرانی همراه با نوع گلها و درختان توجه داشته باشیم.
از هدایت آبهای روان در کنار درختهای بلند پر سایه و حوض های لبریز از آب استفاده نماییم و باغ را تجسمی از بهشت بدانیم.
راه آینده باغ سازی و معماری ما از گذشته می گذرد.
منبع:کتاب باغ


باغ هزار جریب
وجه تسمیه هزار جریب برحسب سطحی است که آن باغاشغال کرده بود و مساحت آن را هزار هزار ذرع مربع ذکر نموده بودند که در جنوب شهر اصفهان در دامنه کوه صفه واقع شده بود .پیترو دولاواله جهانگرد ایتالیایی که در دوران سلطنت شاه عباس اول از اصفهان دیدن کرده است ، اولین سیاح اروپایی است که از باغ هزار جریب سخن رانده است . وی در توصیف این باغ جنین می نویسد:
بعد از این رودخانه خیابان کماکان با همان دیوارها و درختان و خانه ها و باغ ها ادامه دارد . با این تفاوت که خانه ها و باغ های اطراف آن دیگر به شاه تعلق ندارد بلکه متعلق به اشخاص مختلفی است که برای اطاعت دستور شاه و حفظ زیبایی خیابان ، در ساختن آنها بر یکدیگر سبقت جسته اند .خیابان به باغ بزرگی که باغ هزار جریب نام دارد منتهی می شود این خیابان امروز به اسم چهار باغ خوانده میشود زیرا در اصل باغ های چهار گانه ای در این محل وجود داشته اند که از مجموع آنها وضع فعلی به وجود آمده است . سطح باغ ها یکی بالاتر از دیگری قرار دارد . در آنجا چیز دیگری جز رشته درختان پر شاخ و برگ و میوه وجود ندارد و تمام آنها آنقدر کوتاهند که پیاده ها و سواران با دست می توانند میوه بچینند .
هربرت که در سال 1634 میلادی مقارن با آخرین سال سلطنت شاه عباس اول به اصفهان سفر کرده بود در سفرنامه اش که در سال 1634 میلادی در لندن که چاپ رسید ، ضمن توصیف شهر اصفهان باغ هزار جریب را بهشت شاه عباس می نامد .
شوالیه ژان شاردن سیاح مشهور فرانسوی که از سال 1664 تا 1667 میلادی در دوران پادشاهی شاه عباس دوم و شاه سلیمان در ایران به سر می بردهاست و سالها در اصفهان اقامت داشته درباره باغ هزار جریب چنین می نویسد :
این باغ از دوازده طبقه مسطح که هر یک شش یا هفت پا بالای دیگری است بنا شده است، که به وسیله خاکریزهای کم شیب و با پلکان سنگی اطراف جویها به هم اتصال دارند . این باغ پانزده خیابان دارد که دوازده تای آنها خیابان عرضی است که به هم راه دارند و در هر چهار تای از این خیابانها یک جوی بزرگ آب جریان دارد که به موازات باغ عبور می کند و سه خیابان طولی باغ را از زیر سقف های آجری طی می کند به طوری که آنها را قطع نمی نماید . این سه خیابان از یک طرف به طرف دیگر باغ وصل میشود ، خیابان وسط دارای نهری سنگی به عمق هشت انگشت (پوس ) و عرض سه پاست که در هر ده قدم فواره هایی درآن تعبیه شده که آب را به هوا می جهاند . پائین هر طبقه در محل آبشارها که شیب ملایمی دارد حوضی قرار دارد که قطر آن ده پا ودر وسط و کناره ها فواره های متعددی دارد . این حوضها به اشکال مختلف دایره و مربع و چند ضلعی است .
حوض طبقه سوم دوازده ضلعی و محیط آن 300 پاست . در نزدیک و در دو جناح هر حوض عمارت کلاه فرنگی مرتفع با نقاشی های زرنگار و لاجوردی دیده می شود و در وسط طبقه ششم عمارت کلاه فرنگی قرار دارد که خیابان را قطع می کند . این عمارت سه طبقه و به اندازه ای بزرگ و وسیع است که دویست نفر می توانند گرد هم در آنجا بنشینند .
یک عمارت در ابتدا و یک عمارت در انتهای این باغ است که از هر حیث شبیه یکدیگرند . هنگام بهار و موسم گل به خصوص موقعی که آب فراوان است این باغ منظر عجیب و دلپسندی دارد مخصوصا" در اطراف جویها و کنار حوضها گل فراوانی کاشته اند و فواره های بیشماری که تاچشم کار میکند پیداست . قفس مرغان خوش الحان در لابه لای درختان آ ویخته شده وعطر و بوی خوش گل ها به مشام انسان می رسد .





انگلبرت کمپفر سیاح مشهور آلمانی که در دوران سلطنت شاه سلیمان در اصفهان بوده است درباره این باغ گفته است :
اراضی باغ شیب مختصری دارد و میتوان گفت تقریبا" مربع است و طول و عرض آن به بیش از یک هزارو سیصد قدم در عرض و طول میرسد با دیواری که از وسط آن به صورت مایل کشیده شده این باغ به دو باغ تقسیم گردیده است . و در ابتدا منظور این بوده که اهل حرم بتوانند در طول مدتی که شاه با ملازمانش در قسمت جلو درنگ کرده است در باغ عقبی به سر برند . پادشاه فعلی این فاصله را بیش از اندازه مطلوب دید و به همین دلیل در یک گوشه ی دور افتاده باغ جلویی عمارتی را برای اقامت اهل حرم بنا نمود .
تمام سطح باغ با خیابانهایی که به فاصله هشتاد قدم از یکدیگر در عرض و طول آن احداث شده به مربع هایی تقسیم گردیده است . کف زمین شنی است و خشک ولی با سه رشته ی نهری که از زاینده رود منشعب است آباد و سبز و خرم میشود . یکی از آنها چشمه نامیده می شود و در فاصله سه ساعت راه در قسمت علیا از بستر رودخانه جدا میگردد . در حالی که دو نهر دیگر به موازات دیوار خارجی بزرگ جنوبی جریان دارد و از آنجا در جویهای کوچکتر در طول خیابانها راه می افتد . این جویها سراسر باغ را مشروب می کند و گاه به آبگیرهایی تبدیل میشود که سبب می شود درختان و باغچه ها رشد ونمو قابل ملاحضه ای داشته باشند . در قسمتی از باغچه ها انواع گیاه و سبزی و در قسمتی دیگر درختان میوه (در گروه معینی ) کاشته اند مثلا" به ،انار ، زرد آلو ، هلو ، زرشک و.... در مواضع دیگر به متنوع ترین گیاهان زینتی برمی خوریم از آن جمله اند . گل سرخ های چینی و ایرانی و سه نوع مختلف یاسمن و از اینها گذشته بیدمشک و درخت زیتون . دور چند تا از خیابانهای این باغ نیز چنار کاشته اند .به خصوص آنهایی که در جهت طول باغ قرار گرفته اند . برخلاف این خیابانها ، خیابانهای دیگر فاقد هر نوع زینتی است ، اما در عوض اطراف خیابانی که موازی دیوار باغ است کاج غرس کرده اند .
خیابان مشجر وسطی که درست ادامه و دنباله چهار باغ است و در هر دو طرف دو ردیف چنار بلند دارد زینت اصلی باغ هزار جریب به شمار میرود . در وسط جویی جاری است که دو قدم عمق دارد و آن را از سنگ های چهار گوش ساخته اند این جوی از دور افتاده ترین عمارت باغ عقبی شروع می شود و تا دهلیز کاخ ادامه پیدا می کند و مقدار شگفت انگیزی آب دارد که گاه آرام در جریان است ، گاه از لوله ها می جوشد و می خروشد ، گاه در آبگیرها ظاهرا" بی حرکت مانده است و گاه نیز از پله های مرمرین فرو می ریزد و غوغا به پا می کند . جلوی مدخل دهلیز جریان آب ناپدید می شود تا بار دیگر در آن سوی قصر ظاهر گردد و به بازی خود در چهارباغ ادامه دهد.
از محاسن دیگر باغ هزارجریب دو استخر وسیع هشت ضلعی است که آنها را از سنگهایی که به دقت صیقلی شده ساخته اند و در وسط دو نیمه باغ واقع شده است . سطح استخر را با یک قایق می توان درنوردید و از منظره فواره های پرقدرت میان آن و همچنین فواره های کوچک کنار استخر لذت برد . در کنار استخر ساختمانهای کوچک آجری تعبیه کرده اند که با قوسهای بزرگی به همه اطراف باز است و در بیننده تأثیر مطبوع غیرآشنایی به جا می گذارد . در دو طرف آبشارها ، پله هایی سنگی کار گذارده اند تا کار مشکل صعود ازآن موضع را تسهیل کرده باشند .
رشته خیابان بزرگی که در وسط قرار دارد و در طرفین آن چنا کاشته اند با سه ساختمان قطع می شود . یکی از آنها در مدخل باغ قرار دارد و در عین حال حاکی از این است که چهار باغ به انتها رسیده .
ساختمان دوم در تقاطع خیابان مشجر و دیوار بین دو قسمت باغ یعنی درست در مرکز باغ هزار جریب واقع است . سومین عمارت در پایان این خیابان مشجر بنا گردیده است . همه اینها چهار گوش تقریبا" مرتفع و مطابق قواعد معماری ایران با سلیقه بسیار از آجر ساخته شده است . یک عمارت مخصوص زنان که به سیاق خوابگاههای عمومی یا کاروانسرا از حجره های پهلویهم تشکیل شده است این میدان چهار گوش را درست در وسط مسدود می کند ، بلافاصله پس از آن راه سواره رو با ستونها و میله ها آغاز میشود ، در این راه نیز آبگیرها و فواره هایی تعبیه کرده اند . از این گذشته باید از چهار کبوترخانه یاد کرد که معمار در چهار گوشه زمین بنا کرده است . اینها را به شکل برج قلعه ها و از خشت خام ساخته اند . سقف آن دارای سوراخهای متعددی برای کبوترهاست و کنگره ای نیز برای آن ساخته اند ، در داخل آنها هزارها لانه ی ردیف هم دیده میشود که کبوتران در آنها قرار می گیرند .
منظور از ساختن این کبوتر خانه ها فقط این بود که فضله کبوتر را که به کار کودداران صیفی کاری تاکستانها می خورد به دست آورند . به کبوتران نیز کسی صدمه و زیانی نمی رساند ، اما اغلب این برجهای مخصوص کبوتر را از آن رو می ساختند که به خانه آبرو و حیثیتی بدهند زیرا این کبوتر خانه ها از سایر بناها مرتفع تر بودند و از دور نگاه بیگانگان را به خود جلب می کردند .


باغ بلبل و عمارت هشت بهشت
باغ بلبل اصفهان از باغ های ممتاز تاریخی و نمونه های برجسته هنر باغ آرایی است . کاخ هشت بهشت در میان باغ بلبل و داخل مجموعه دولتخانه دوره صفوی است و طبق گزارش جهانگردی که در آن زمان اصفهان را دیده اند ، برای اقامت شاهزادگان حرمسرای شاهی در زمان شاه سلیمان صفوی در نیمه دوم قرن یازدهم هجری ساخته شده است .
کوشک هشت ضلعی بسیار زیبایی با سه ایوان در سه ضلع و محوطه مرکزی با سقف و مقرنس کاری مذهب و اتاقهای دو اشکوبه در قسمتهای دیگر بنا قرار دارد . اتاق مزین به تزیینات گچبری و طلا کاری از نوع نقل دانی و آینه کاری در طبقه دوم زاویه شمال غربی دیده می شود .
نام هشت بهشت به معنی هشتی یا ورودی بهشت است و به منظور نسبت دادن زیباییهای این بنا به ابعاد مافوق دنیوی، انتخاب شده است . این بنا در 2 طبقه ساخته شده و کلیه سطوح ایوانها ، هشتی مرکزی ، اتاقها و راهروها با روشهای مختلف و سبکهای متنوع تزیین شده است و مجموعه ای از هنرهای تزیینی آن دوره در ساختمان آن به کار رفته است .
در ایوان جنوبی این کاخ آبشار بسیار زیبایی وجود دارد که آب از طبقه بالای آن به صورت پلکانی به طبقه پایین می ریزد . کاخ مزبور مورد علاقه فراوان فتحعلی شاه بوده و روزگارها در آن گذرانیده است که در آن دوران تغییرات و تصرفات زیادی در آن داده اند .
این باغ تنها باقیمانده از مجموعه باغ های سلطنتی محور چهار باغ اصفهان می باشد . شاردن سیاح مشهور فرانسوی در دیدار خود از اصفهان به خوبی از آن توصیف نموده و آن را باغ بلبل خوانده است .باغ بلبل اکنون در اثر گزند حوادث روزگار آنقدر کوچک شده که بین کاخ و مغازه های کنار خیابان چهار باغ ، فقط مختصری از آن باقیمانده است .
در گذشته مساحت آن هفتادو پنج جریب بوده که اکنون بخش کوچکی از آن باقی مانده است .در حال حاضر اطراف این کاخ به صورت پارک شهری درآمده است .
خود کاخ ، در نظر اول گویی مجموعه ای است از چهار ایوان وبس . مطابق معمول طرح باغ ها ، کوشک نه در وسط باغ ، بلکه متمایل به یک سو است در نتیجه ، بخش بزرگتری از باغ در یک جانب کوشک قرار گرفته است و کوشک بدان جانب رو کرده است . به همین سبب ، ایوان شمالی ، یعنی روی بنا از دیگر ایوانها وسیع تر و بلند تر و مزین تر است . این ایوان بسیار زیبا با حوض معروف مروارید ، سقف مسطح مزین به تزیینات چوبی و دو ستون بلند چوبی با سر ستون مقرنس و دیوارهای نماسازی شده با اشکال و تناسبات پخته ی خاص صفوی ، که در سمت سایه ی بنا نیز واقع شده ، بی شک دلپذیرترین تماشاگاه باغ در بهار و تابستان بوده است . در مقابل ، ایوان جنوبی که در پشت بنا قرار دارد و به قسمت کوچکتر باغ در جنوب کوشک نظر می کند ، از دیگر ایوانها کوچکتر است . ارتباط این ایوان با فضای داخلی محدودتر و طاق آن بر خلاف ایوانهای دیگر مدور و دارای مقرنس است .






باغ های شیراز
باغ ارم
این باغ در سمت شمال غربی شیراز و در محل تقاطع بلوار شرقی – غربی ارم و بلوار شمالی – جنوبی آسیاب سه تایی و جام جم در دامنه کوه آسیاب سه تایی در جانب شمالی رودخانه خشک واقع شده است و مسافت آن با کوههای شمالی شیراز زیاد نیست .
باغ ارم شیراز به طور مسلم از دوره سلجوقیان و در تمام دوره آل اینجو و آل مظفر و گورکانیانوجود داشته و با توجه به اینکه سیستم فئودالی به طور کامل بر جامعه آن دوره حاکم بوده است بدون تردید بانیان و صاحبان باغ ارم که باغی ارزشمند بوده در آن زمان حکام وقت بوده اند ، و چنانکه میدانیم باغ تخت و تعدادی از باغ های دیگر به همت اتابک قراچه که از طرف سنجر پسر ملکشاه سلجوقی به حکومت فارس منصوب شده بود احداث گردیده اند لذا احتمال میرود که باغ ارم نیز به دستور وی احداث شده باشد .
از عصر صفوی به بعد باغ های ایران و خاصه شیراز پیوسته رو به توسعه و آبادی بوده و باغ های زیادی نیز در دوران صفویه و زندیه وقاجاریه ، مخصوصا" در عهد زندیه احداث شده است . بعضی از باغ های قدیمی نیز در این دوران آباد شده و در آنها کوشک های جدید بنا کرده اند از جمله باغ ارم که در مالکیت سران سلسله زندیه بوده و همچون سایر ابنیه و باغ های شیراز مرمت یافته است . از اواخر دوره زندیه تقریبا" بیش از هفتادو پنج سال باغ در تصاحب سران ایل قشقایی بوده است . و در مدت مدیدی این باغ را در اختیار داشتند و از آنجا به عنوان مقر فرمانروایی خود در شهر شیراز استفاده می کرده اند . نخستین ایلخان این خاندان یعنی جانی خان عمارتی مرغوب در این باغ بنا نهادند که این ساختمان تا دوره ناصرالدین شاه مرغوب و قابل توجه مانده بود . در دوره سلطنت ناصرالدین شاه حاج نصیرالملک شیرازی باغ را از خاندان ایلخانی خریداری و چنانکه خواهد آمد ساختمان فعلی را به جای عمارت ایلخانی بنا کرد ولی احتمالا" اساس ساختمان قبلی را حفظ کرده است .
این بنا توسط معمار معروف حاج محمد حسن ، معمار مسجد نصیرالملک ساخته شده و از یک طبقه همسطح و دو طبقه فوقانی تشکیل یافته و دارای تالاری مزین به آینه های زیبا با دو ستون وارسی ها و گوشواره ها و طاق ها و رواق هاست . ازاره ستونهای جلوی عمارت از سنگ های یکپارچه (گندمک) که متجاوز از دو متر ارتفاع دارد، پوشیده شده و روی هشت ستون آن ، عکس دو سرباز دوره قاجاریه و شش کتیبه نقش شده است .
متنکتیبه ها که به خط نستعلیق خوب ، به وسیله میرزا علینقی ، خوشنویس مشهور شیرازی نوشته شده است اشعاری است از سعدی.






باغ دلگشا
از دیگر باغ های زیبای شیراز است که در شمال شرقی شیراز به فاصله کمتر از نیم فرسنگ در پایه کوه قلعه فهندژ واقع شده . در واقع ، این باغ ، نارنجستان است و لیمو و بتاوی و پرتقال فراوان دارد . سابقه ی آبادانی و وجود باغ دلگشا نه تنها پیش از دوره ی سلسله ی آل اینجو و آل مظفر می رسد ، بلکه وجود باغ دلگشا در پیش از اسلام یعنی دوره حکومت ساسانیان هم قطعی است زیرا این باغ در نزدیکی مظهر کاریزی کهن و در حریم قلعه بسیار قدیمی مشهور به کهندژ یا فهندژ بوده است که بقایای آن تا نیم سده پیش بر فراز کوه مقابل قرار داشت و چاههای عظیم این دژ کهن مشهور به چاه قلعه بندر و چاه دختر ، هم اکنون بر بالای این کوه واقع است . در دوره تسلط تیمور گورکانی در فارس که با کشتن شاه منصور و انقراض سلسله ی آل مظفر ، این سرزمین را مسخر نمود باغ دلگشا و چند باغ مشهور دیگر شیراز همچنان در نهایت آبادی بوده و تیمور که یک بار در سال 789 و نوبت دوم در سال 795 هجری قمری به شیراز آمده پس از دیدن این باغ ، باغی بزرگ در سمرقند به همین شیوه و به نام دلگشا احداث کرده است .
باغ دلگشا در دوره صفویه نیز از باغ های معروف شیراز به شمار می رفته و در تصاویر جهانگردان اروپایی آمده است . در دوره افشاریه این باغ همچنان آباد و احتمالا" مدتی در تملک میرزا محمد کلانتر فارس بوده است . میرزا محمد که معاصر تمام دوره افشاریه و زندیه بوده این باغ را جزو باغ های معمور دیوانی یاد کرده است . در ماجرای طغیان محمد تقی خان شیرازی علیه نادر شاه که در شیراز در محاصره سپاهیان نادر قرار گرفته باغ های اطراف شیراز از جمله باغ دلگشا صدمه کلی دیده و سپس در دوره فترت پس از مرگ نادرشاه تا استقرار حکومت زندیه باقیمانده باغ های پیرامون شهر بکلی ویران شده است . در دوره قاجاریه ابتدا در سال 1205 هجری مرحوم حاجی ابراهیم اعتمادالدوله شیرازی این باغ را احداث نمود . پس از او ، رو به خرابی رفت و مرحوم نواب شاهزاده رضا قلی میرزا نایب الایاله در سال 1336 هجری این باغ را خرید و مرمتش کرد . عمارت کلاه فرنگی را او ساخت و بدین نام موسوم نمود . ولی این باغ باز از اعتبار خود افتاد . تا سال 1367 هجری مرحوم حاجی میرزا علی اکبر قوام الملک آن را حصاری کشیده و عمارتش را تعمیر نمود و ایوانی با دو ستون سنگی یکپارچه بر کلاه فرنگی بیفزود و آن را به پسرش میرزا فتحعلی خان بخشید . میرزا نیز حمامی بر آن افزود . این باغ چون در کنار کوه واقع شده ، از آسیب سرما و گرمای زیاد در امان است . در وسط باغ عمارتی است به طرز کلاه فرنگی که در مقابل آن حوضی و تالاری با اتاقها و ایوانها ساخته و پرداخته اند . حوض بزرگ دیگری در جلوی تالار است و در هر سوی آن باغ ، آبشارهای فراوان دیده میشود . آب باغ از قنات بندر است که به آب سعدی مشهور است و باغ را مشروب می نماید .
عمارت کلاه فرنگی : این عمارت که در وسط باغ قرار دارد ، در حال حاضر سالم و مستحکم است . طرح ساختمان اصلی و اولیه که یک تالار بزرگ یا چهار شاه نشین است و به سبک معماری کاخ ساسانی بیشابور واقع در نزدیکی کارون ساخته شده به همان صورت اولیه مانده است . این بنا سه طبقه است و در پیشانی آن کاشی معرق کار شده است . در طبقه اول داخل عمارت ، یک هشتی وسیع است که چهار شاه نشین و چهار گوشواره دارد . مدخل اصلی عمارت ، سمت باغ باز می شود . در وسط شاه نشین ، حوض بزرگ هشت گوشی با کاشی آبی رنگ کار شده که لبه آن قطعات سنگ های سرخ فام حجاری شده است . در گوشه شاه نشین ها ، قطعات آینه کاری از دوره قاجاریه باقی مانده است . در طبقه دوم یکتالار بزرگ وجود دارد که سقف آن در دوره قاجاریه با رنگ و روغن نقاشی شده و قسمت هایی از آن به طرزی زیبا آینه کاری شده است . سقف بنا گنبدی است . همه درهای عمارت از چوب ساخته شده و بر روی چهار چوب و قاب های چوبی آنها منبت کاری های بسیار زیبا و ارزنده اینقش بسته است

.






باغ گلشن (عفیف آباد)

باغ گلشن که آن را باغ عفیف آباد نیز گویند در مغرب شیراز واقع شده است . از خیابان قصرالدشت خیابانی سمت جنوب جدا می گردد . این باغ را عفیف الدین شیرازی به سال 725 هجری ساخته است . بنابراین این باغ بر بستر طرح قرن هشتم هجری آرمیده است . باغ گلشن در دوره صفویه از باغ های آباد و مهم شیراز و محل نزول پادشاهان بوده است .
یعقوب خان ذولقدر حکمران فارس که در زمان شاه عباس نافرمانی کرد و به دستور این پادشاه به قتل رسید در قسمتی از اراضی این باغ قلعه ای محکم ساخته و برای بنای این قلعه سنگهای گورستان جعفرآباد و مصلی را به کار برده است .پس از صفویه این قلعه ویران شد و باغ سالها رونق وآبادانی خود را از دست داد . بانی عمارت فعلی باغ میرزا علی محمد خان قوام الملک می باشد که در سال 1284 هجری قمری احداث آن را آغاز و کاریزلیمک را که در قصر قمشه بود خریداری کرد و برای مشروب نمودن اراضی و درختان باغ اختصاص داده است.
در آن دوره که معاصر حکومت قاجاریه است باغ گلشن یکی از زیبا ترین باغ های شیراز به شمار می رفته است . در ورودی اصلی باغ گلشن رو به شمال است . در نمای سردر باغ چهار ستون گچی ساده مشاهده میشود که سرستونهای آنها با اقتباس از طرح سرستونهای تخت جمشید گچبری شده و در پیشانی سردر نقش دو شیر است که گویی را در پنجه ها نگاه داشته اند . قوام الملک در ورودی این باغ یک مسیر بیضی اتومبیل رو ایجاد کرد که تا جلوی پله ورودی ساختمان می آمده است . باغ گلشن دارای درازای بیش از پانصد متر و پهنای دویست و پنجاه متر می باشد و مساحت باغ گلشن در حدود یکصدو بیست و هفت هزار متر مربع است .
ساختمان باغ گلشن در وسط باغ قرار گرفته و دو طبقه است . طبقه زیر دارای زیرزمینیکاشیکاری و محوطه وسیعی است و آب نمای زیبایی در وسط آن ساخته شده که آب زلال در آن روان است . نمای شرقی این زیرزمین از پنجره های مشبک آهنین پوشیده شده است . این پنجره ها را برای تهویه و تأمین روشنایی زیرزمین ساخته اند و در فواصل آنها قطعات سنگهای گندمک نصب شده است که از سطح زمین تا زیر کف ایوان را فرا می گیرد . مدخل اصلی این عمارت در سمت شمال است که به وسیله چند پله سنگی به تراس سر پوشیده زیبا و ایوان طبقه دوم وارد می شود . دورادور طبقه دوم عمارت را ایوانی با ستونهای زیبا در بر می گیرد که به همه اتاق های این طبقه ارتباط دارد و در وسط جانب شرقی ساختمان ایوانی وسیع و شکوهمند با چهار ستون بلند ایجاد شده است .
در سال 1352 شمسی ارتش این باغ را می خرد و تعمیراتی در آن انجام می دهد و طبقه دوم آن را برای استقرار فرح دیبا که به شیراز می آید مبلمان و دکوراسیون می نماید . پس از انقلاب طبقه زیرین ساختمان موزه نظامی شده است .
همه درهای این عمارت منبت کاری و نفیس و پنجره ها و درهای چوبی ساختمان دارای شیشه های رنگی بسیار زیباست . تزیینات داخل ساختمان هم از زیباییهای خاصی برخوردار می باشد . اتاقها دارای سقف چوبی با زینت های منظم هندسی و بدنه و دیوارها رنگ آمیزی و نقاشی شده است . زیبا ترین سالن این عمارت تالار بزرگ پذیرایی آن است . ازاره این تالار از سنگ مرمر است و در بالای دیوارها یک رشتهگچبریهای رنگارنگ وجود دارد این ساختمان در هر دو طبقه تقریبا" دارای سی اتاق و تالار است عمارت باغ از بعضی جهات شباهتهایی به باغ ارم شیراز دارد . نمای اصلی عمارت باغ گلشن همچون باغ ارم رو به مشرق است . جلوی این بنا حوض بسیار وسیعی با لبه های سنگی وجود دارد که پیوسته آب از میان آن روان است . از جلوی حوضخیابان اصلی باغ شروع میشود که در وسط دارای آب نما و گلکاری است و در دو سوی آن درختان سرو و کاج و چنار کهن وجود دارد و در محوطه وسیع باغ باغچه های بزرگ ایجاد شده که به وسیله خیابان ها و راهرو ها از یکدیگر مجزا میشوند این باغچه ها با نظم خاصی کرت بندی شده و درختان بسیاری در آن کاشته شده است. در سمت شمالی باغ هم محوطه وسیعی وجود دارد در این قسمت حمام باغ واقع است که در جوار ورودی قرار دارد.



باغ فین (باغ شاه) کاشان
چگونگی ابنیه و قصور تاریخی چشمه فین در دوره های پیش از اسلام به هیچ وجه روشن نیست و مانند بسیاری از شئون باستانی ایران تا کنون مدارک متقن و معتبری برای شناسایی آنها به دست نیامده است . مخصوصا" پس از ویرانی آخرین دوره شهر باستانی سیلک که 1500 سال پیش از میلاد روی داده هیچگونه اطلاع صریح و قطعی از اوضاع تاریخی این منطقه کشف نشده است . ولیکن در قرون اسلامی ، نخستین بار احداث باغ و بنای شاهانه فین را به پادشاهان آل بویه نسبت داده اند و در عهد ایلخانان مغول نیز عمارات کهنه آن نوسازی و بر آبادانی آن افزوده شده به طوری که تا عهد صفویه مردم بومی و رهگذر در آنجا به استراحت پرداخته از صفایش بهره مند می گردیدند .
جلوس شاه اسماعیل صفوی در باغ فین
در تمام ادوار تاریخ باغ و کاخهای شاهانه فین محل مخصوص برگزاری جشنهای بزرگ ملی و شاهد اجرای مراسم و تشریفات مهم عمومی بوده . از آن جمله در سال 909 هجری هنگام ورود شاه اسماعیل صفوی به کاشان بزرگترین جشنهای دوران سلطنت او که نموداری از عظمت و شکوه دربارهای پادشاهان باستانی ایران بود در سرچشمه فین و با حضور اجتماع بزرگی از بزرگان و سران و نمایندگان قاطبه مردم آن شهرستان برپا گردید . در سال 982 هجری اواخر سلطنت شاه طهماسب اول زلزله سختی در کاشان روی داد به طوری که قریه فین را به کلی ویران کرد . از آن پس نیز مدت دوازده سال متوالی این منطقه به واسطه گرفتاری و تاخت و تاز و زدو خرد با اتباع محمد خان دچار خرابی و زیانهای فراوان گردید تا آنکه در عصر شاه عباس بزرگ پس از دفع فتنه ترکمنها شهریار صفوی به منظور عمران و آبادانی کاشان و تدارک وسایل توسعه و ترقی صنایع محلی و بهبود اوضاع عمومی آنجا اوامری صادر و نهاوندی را وزیر کاشان ومأمور اجرای آنها نمود و بدین گونهدر عهد صفوی به فرمان وی طرح باغ و کاخ جدیدی پی افکنده شد . مظهر آب آن چشمه را قریب 500 متر بالاتر از باغ شاه قدیم یعنی در مکان سرچشمه کنونی قرار دادند . باغ شاه جدید را در محدوده ای به ابعاد 157 متر طول شرقی غربی و 142 متر عرض شمالی جنوبی حصاربندی و در چهارگوشه ی آن برجهای گرد و مرتفع بنا کردند و در ساحت وسیع میان هر دو باغ قدیم و جدید هم خیابان و میدان پهناوری برای چوگان بازی و انواع مسابقه ، تسطیح و آماده نمودند .در وسط محوطه باغ جدید نیز کاخی زیبا و بنایی بلند بالا به نام شتر گلوی شاه عباسی احداث کردند از آن تاریخ به بعد پادشاهان صفویه هنگام مسافرت و توقف در کاشان گاهی اوقات مجالس جشن و پذیرایی و بارعام شاهانه و یا محافل طرب و شادی را در این باغ برپا می کردند. چنانکه یکی از وقایع نگاران آن عصر در شرح حوادث سال 1004 هجری که شاهعباس اول مدت دو ماه دی و بهمن در کاشان توقف داشته می نویسد که باغ فین چندین بار شاهد تشکیل محافل بزرگ شادی و بزمهای شاهانه گشته است و نظر به علاقه وافری که شاه عباس در نشان دادن عظمت و شکوه دربار ایران وآراستگی کشور خود به بیگانگان داشته است دستور می دهد که ایلچیان پادشاهان روم و فرنگ در باغ شاه فین بار یافته هدایا ی خود را تقدیم نمایند . شاه صفی نیز طرحهای عمرانی شاه عباس اول را درباره کاشان تعقیب و تکمیل کرد او علاوه بر احداث باغ شاه جدید و بناهای متعددی در حومه جنوبی شهر که به صفی آباد موسوم گردید برابنیه باغ شاه فین هم افزود از آن جمله عمارت دو طبقه بس زیبایی بود که با چوب و آهن برفراز شتر گلوی شاه عباسی برافراشته و عمارت کلاه فرنگی نامیده شد و در سال 1050 قمری شاه صفی برای بازدید این بنای نو بنیاد بدانجا فرود آمد از آن به بعد نیز تا پایان دوران سلطنت شاه صفی این باغ از تفرجگاهها و محل خوش گذرانی های او بود چنانکه عاقبت هم بر اثر افراط در باده گساری در کاشان زندگانی را بدرود گفت و فرزند نه ساله ی وی شاه عباس دوم در تالار بزرگ کاخ همایونی دولتخانه بر اورنگ پادشاهی تکیه زد . بدین گونه باغ شاه تا پایان دوره صفویه همچنان معمور وآباد ومورد توجه و محل آمد وشد پادشاهان آن سلسله بود ولی پس از واقعه افغان در سال 1135 وضع باغ فینمانند سرنوشت عمومی کشور رو به تباهی و ویرانی نهاد تا عهد کریمخان زند که به امر وی نیز در ضلع جنوبی باغ فین عمارت مخصوصی به نام خلوت کریمخانی احداث گردید در سال 1192 بر اثر زلزله بنیان کنی که همه ابنیه و عمارات کاشان را منهدم ساخت و سپس هم لشکرکشی و گیرودارهای متوالی که در آن حدود روی می داد باغ فین رونق وآبادی خود را از دست داد و بناهای آن رو به ویرانی نهاد.


 

..







باغ فین در عصر قاجاریه

فتحعلی شاه بر اثر دلبستگی زیادی که به صفای باغشاه و زیبایی های چشمه فین داشت به حاجی حسین خان صدر اعظم اصفهانی سرپرست حوزه حکمرانی کاشان دستور داد تا همزمان با ساختمان مدرسه سلطانی خرابی های وارده به باغ را مرمت کند و آنجا را زیب و آرایش شاهانه بدهد و در طول مدتی که این دو بنا در دست مرمت بود گاه و ناگاه خاقان شخصا" برای سرکشی و تفرج به کاشان می آمد و چند روزی را به عیش و عشرت در آنجا می گذرانید تا سال 1226 قمری که تعمیرات بناهای باغ فین به پایان رسید و با نقش و نگارهای دلفریبی مزین گشت . در محوطه باغ نیز علاوه بر آنکه کلیه کف و ازاره و نماسازی جدار و اطراف جدولهای عمارت و خیابانها و دو حمام بزرگ و کوچک آن با تخته سنگهای مرمر شفاف و کاشیهای ممتاز هفت رنگ و فیروزه ای ساخته و پرداخته گردید صفه نوبنیادی نیز به نام شتر گلوی فتحعلی شاهی در سمت جنوب شرقی باغ احداث شد که اکنون استخوان بندی اصلی آن به همین نام باقی مانده است این بنا علاوه بر حوضخانه چهارطاقی با حوض جوشی که آب سرریز آن به وسیله سه جدول کاشی از وسط خیابانهای باغ جریان می یابد مشتمل است برصفه وسیع و سرپوشیده با چهار ایوان و شاه نشین که سابقا" کف همه آنها از تخته سنگهای بزرگ مرمر فرش شده بود و در دو طرف شمالی و جنوبی این بنا دو حیاط خلوت با اتاقهای متعدد و سایر لوازم سکونت زندگی انسانی احداث شده بود .آخرین دیدار فتحعلی شاه از باغ فین در سال 1249 هنگام عزیمت وی به سوی اصفهان روی داد که هشت روز در آنجا به سر برد پس از مرگ او جانشین او محمد شاه هم که در سال 1256 قمری در راه مسافرت به اصفهان مدت دو هفته در باغ فین توقف و استراحت کرد دستورهای موءکدی برای مرمت و نگهداری آن صادر نمود . باغ شاهزاده – ماهان – کرمان
باغ شاهزاده ماهان ، در صحرایی وسیع واقع در دامنه کوهستان قرار دارد و رشته آبی برای کشاورزی زمین های قریه ماهان از آن سرازیر است. این باغ به همت عبدالحمید میرزا ناصرالدوله فرمانفرما ، در دوران یازده سال حکومت وی در استان کرمان و سیستان با توانمندی باغبانها و معمارها و همچنین اندیشمندان آشنا با فرهنگ دیرینه وغنی باغسازی ایران با کیفیتی سحرانگیز ساخته شده است . انتخاب موقعیت باغ در زمینی شیب دار که استعداد ایجاد باغ تخت را داراست باعث شده این فردوس زمینی به صورت باغ مطبق ساخته شود . ناصرالدوله فرمانفرما قبل از اتمام کامل باغ به علت بیماری در کرمان در گذشت . اما با وجود ناتمام ماندن بنای باغ عظمت و انسجام ساختار باغ- تخت متکی بر محور اصلی آن که به صورت اندامی است مرکب ، شامل آبشارهای مکرر ، حوضچه ها ، ردیف درختان سایه افکن و فواره هایی با پرش مرتفع آب ، شکوه وجلال کم نظیری را حتی قبل از رشد کافی و قابل ملاحظه ی گیاهی در باغ آفریده بود . باغ شاهزاده ماهان در تمام ویژگیهای خود ، نظام ها و ضوابط باغ ایرانی را دنبال می کند . این درست در زمانی که بیشتر پژوهشگران ، آن دوران را دوران دوری از توجه به اصالت ، ارزشهای تاریخی و آغاز انحطاط در هنر ایجادگری در ایران می شناسند . باغ شاهزاده در دیواری بلند به شکل مستطیل به طول 416 متر عرض 122 متر به مساحت پنج هکتار با شیبی حدود 6/4 درصد رو به قله کوه جوپار (در جنوب باغ ) محصور است . بنابراین دنیای درونی ، متفاوت از دنیای بیرونی ، در تقابل چشم گیر بین خشکی مرز ناپذیر و شکل ناگرفتنی صحرای پیرامون و سرسبزی انبوه محصور داخلی ، از مسافت های دور خودنمایی می کند . نمایش افسون گونه آب در سطح های افقی و عمودی ، در آبشارهای مکرر ، به تبعیت از شیب زمین ، یکی از مشخصه های بارز باغ مطبق است که یکی از زیباترین صحنه های پرطراوت و پرشکوه باغ تخت ایرانی را مجسم می سازد . حوض بزرگی به شکل بیضی ، در پاشویه ای مستطیل شکل در صحن جلوی ورودی قرار دارد . بنای ورودی (سردر خانه) در دو طبقه ، به ویژه با شفافیت معمارانه ای که در طبقه دوم داراست ، واسطه میان واقعیت بیرونی و واقعیت درونی است . تجربه فضای نسبتا" باریک خیابان پیش ورودی و مکث درونی هشتی کوچک و نسبتا" بسته در طبقه همسطح ، شرایط حسی تلقین کننده پیشین را در نسبتی اعجاز انگیز در برابر تجربه ی فضای بسیار گشوده باغ قرار می دهد . در منظر کلی باغ ، از جلوی ورودی ، دوازده سطح یکی بعد از دیگری پدیدار می شود که اختلاف سطح آنها در خط ریزش آبشارها با پله های معین ، قابل پیمودن است . این اختلاف سطح ها به ترتیب از حدود یک متر و پنجاه سانتی متر تا یک متر تغییر می کند و ارتفاع آبشارهای بالاتر به تدریج کمتر می شود . هر چند به نظر نمی رسد که در نظام هندسی باغ ایرانی تمهیدات مناظر و مرایا سهمی داشته باشد اما با اتکا به واقعیت باغ شاهزاده ، اندازه آبشارها دید سلسله مراتبی دورتر – کوچکتر را تشدید می کند و بر اساس خطای باصره بر ژرفای باغ می افزاید و آرامشی نسبی پدید می آورد . در سراسر طول باغ دوازده سطح متشکل از سکوهای محور مرکزی و کرت های جانبی میوه قرار دارد . بالاترین سطح در جلوی بالا خانه برای تأمین دید بازتری به طرف سردر خانه و مناظر شمال شرقی و تخت های کرت های میوه ایجاد شده است . این دیدگاه به ویژه در فصلی که درختان پرشکوفه اند و بر درخت هنوز میوه ای وجود ندارد سطح باز سبز رنگی را شکل می دهد . جهت باغ با توجه به نظام استقرار ، وضعی را به وجود آورده است که درختهای سایه افکن تنها به روی پیاده راه های محورهای فرعی ، مرز میان دو کرت و پیوند دهنده ی پیاده راههای مرکزی با پیاده راه جوار حصار سایه می افکنند و کرت های درختهای میوه برحسب ضرورت، زیر تابش نور آفتاب باقی می ماند . دو راه طولی ، در کنار هر یک از حصارها که برج مراقبتی در میان دارد ، در سراسر باغ پیش بینی شده است . نهر آبی در فاصله ی پیاده راه و مرز کرت ها حرکت می کند که ردیف درختها به صورت خطی در کنار آن غرس شده است . این درختها برای رعایت نظم کاشت ، از گونه های سرو ، چنار ، یا سپیدار انتخاب شده اند . به ضرورت نیاز به تنه ی درخت تبریزی در امر ساختمان سازی ، در جوار حصار شرقی که در مقابل بادهای تند قرار دارد ، از ردیف فشرده ی درخت های تبریزی نزدیک به هم دیوار بلندی شکل گرفته است . در باغ شاهزاده ماهان به طور عمده دو ردیف باغچه ی گل در دو طرف نهر و آبشارهای پیاده راههای محور مرکزی در تمام سکوها قرار دارد . ردیفی طویل از باغچه های گل در مرز بین صفهبالاخانه وتخت دوازدهم قرار گرفته است که به طرف دو برج مراقبت فوقانی در کنار نهر مرکزی کشیده شده است. در حصار شرقی جانبی در شرق بالاخانه ، بنای حمام باغ و بنای سکونت دائم محافظ اصلی باغ قرار دارد . در حصار مقابل ، تنها اتاقهایی ، احتمالا"موقت ، ورودی غربی بالای باغ را شکل داده است .به احتمالی ، ناتمام ماندن باغ شامل ساختمانهای این بخش نیز گردیده است .
باغ نگارستان
قصر و باغ نگارستان از بناهای دوره فتحعلی شاه قاجار است نگارستان به هنگام بنیاد در خارج از شهر تهران بود و یکی از بزرگترین و نامورترین کاخها و باغهای شهر تهران به شمار می آمد در سمت جنوبی این قصر میدان بزرگی بود که در روزهای عید قربان مراسم قربانی شتر در آن میدان انجام می گرفت . باغ نگارستان دارای خیابان بندی منظم و درخت کاری و گلکاری درخور توجهی بود . چندین عمارت بزرگ و کوچک در داخل باغ به طور مجزا ساخته شده بود که عبارت بود از حوضخانه ، کلاه فرنگی ، حمام سرسره ، اندرون و جز آن ...
از امتیازات این بنا وجود تابلوهای نقاشی بود که تصاویر فتحعلی شاه و شاهزادگان و درباریان را نشان می داد و بر دیوارهای تالار این کاخ نصب شده بود . این باغ با همه صدمات و لطماتی که بر آن وارد شد تا زمان استقرار مشروطیت همچنان به حال خود باقی بود بعد آن را قطعه قطعهکردند . قسمت مهم باغ به مدرسه صنایع مستظرفه کمال الملک اختصاص پیدا کرد تنها ساختمان حوضخانه آن باقی مانده است که اکنون اداره هنرهای زیباو محل وزارت ارشاد اسلامی گردیده است .











باغ و عمارت بهارستان
باغ بهارستان را سپهسالار میرزا برای اقامت خود ساخته بود . پس از مرگ سپهسالار چون وی فرزندی نداشت ناصرالدین شاه آنجا را ظبط کرد این باغ قبل از وی از آن حاج علی خان اعتمادالسلطنه بود .مجلس شورای ملی در این محل بود . مسجد و مدرسه سپهسالار نیز در مجاورت این باغ میباشند .
باغ شاه
باغ شاه در جانب مغرب شهر واقع گردیده و در مرکز این باغ یک دریاچه ی مصنوعی و یک جزیره تعبیه شده بود که راه ارتباطی آن یک پل بود . بر روی این قطعه خشکی مجسمه ای از ناصرالدین شاه سوار بر اسب که از مفرغ ساخته شده بود دیده می شد و باید این نکته را متذکر گردید که در اینجا نیز مانند دوشان تپه تمام جزییات ساختمان از نرده های کوتاه تا تپه های گل همه به سبک اروپایی درست شده بود دریاچه و مجسمه اکنون از بین رفته ولی این نام هنوز باقی است .
باغ سرخه حصار
باغ سرخه حصار سر راه دماوند قرار داشت در حدود سال 1302 و 1303 قمری در محل سرخ حصار عمارتی به نام قصر یاقوت با اساسی متین و طرزی عالی به دستور ناصرالدین شاه بنیاد نهادند که از دو قسمت ترکیب یافته بود این دو قسمت کوشک بیرونی و حرمخانه یا اندرون بود که در فاصله یکصد زرعی قصر یاقوت ساخته بودند و از نظر معماری به سبک و شیوه اروپایی بنا گردیده بود سرخه حصار دارای پارک و باغ بزرگ و باصفایی بود این قصر در پاییز و زمستان یا هنگام شکار مورد استفاده قرار می گرفت .


نویسنده:هیماگرمیانی









گزارش تخلف
بعدی